Search This Blog

Monday, September 6, 2010

HAUSAPA HILE'NG






NEK ZONNA kici a niamlua hiam a sanglua cih omtuanlo himahleh midang' hinkhua leh khawsak subuai kha thilte a nekzon ciindan pen tukhang a ding in hoihlo hi, ci leng kilawmlo ke'nteh. Zo ngeina ah kideihsakna leh ki-nekngaih a phattuamngaihna cihpen khawvel a nam tampi'n neikhollo ding uhi. Ahizong in, nekzonna haksalua, khawsa lahlua leh nungnuailua a i hong omciang in mihing in a hoihlam aleng phaktawp cih omlo mah bang in a selam ah zong phaktawp omlo in poisakna leh kiim-le-kiang khualna himhim omlo in, ka nek a, ka muh nakleh ka veng ka pam in ngawl lezong khawkkei, cia huaihamna lungsim kipawthei mawkmawk hi. Hiaibang lungsim putna in hon dopkang naksang in hon sawnniam semsem zaw hi. Sakhi'n a tatna'ng kuamkua khual, cih leh duhselua akta kilawhkhuh cih paunak a nei minamte aa ding in nekzonna leh khawsakna ah koilam zau ah puan-inn kaihlet ding i nei ua?

Kumteng a phavang hunnuam zang manlo zen a kumnawn a ding lo vat a gamnuai a pheden cihpen mi cidamtheite ading in bangpi hikei mahleh nin mahmah leng ninhuaita, (sing–le–suang vatsiat a haltumte genphakloh in) ahihman in bang cih ding? Dotna lianlua hia, dawngthei khollo ding hihang. Huci kawmkal a hinkhaw noksak dia tuitawi, singpuak cih vettak bang leng, tuklam cia tuinuam, singpuakna haksa zel; khallam a singpuak nuam, tui hak hizel. Hiai bang thil haksa neu no-note mikim in i thei hang a hilele hon hunkhe taktak ding milian leh milal tampite a piankhit hang un, hon hihsak thei khin vek samlo ahihna uah, ei khawbing i ci hiam in bang bang bawltheih i nei ua? Hausapa' makaihna bang in? Singtang khua khat a khaltui haksa gige ahih in tuh, tuimun leh luimun puah ding. Bang ci'n? Tuibem bawl le'ng la. Luimun tektek ahih kholkei lehleng, mun lemtang khat ah tuibem bawlni. Innkuan cih in niteng i ci hiam, kha khat/nih sung in suangtum hiaizah/huaizah tua i tuibem bawlna di mun ah sekkhawm di i ve. Leingawi bang hong haksa maithei. Himahleh a suang di kicing nei phot peuhmah lehang, cement bag a lut dizah leina di a sum in kithawhlawm nawn lehang haksa khollo a hoihtak neikhe zo mai di i kei ua hia. Thil thulimlo cik, keyboard khawng peuh, lapawl sakna ding a uniform khawngpeuh leina ding a ei singtang dawn a singpi khum dawnzo nailo phialte sum kithawh sang in metzaw tham ding hi. Huci'n kei' tha-le-zung mahmah tawh ka bawl a, khaw-ul ka luansa ci in a kepna lam bangleng, itna tawh kem in zunzaw thamtham ding hi hang.

Singkhul bangleng, kidam/ciilbawlthei hetlo; ei' innkuan kidam ziak in bangmah tawhlawh kei, cih ngaihdan neite kihiget incin. Singtang ngeina a suangthuk thum pen, sing hek mahmah hi. Gas a anhuanpah zoklo lai khading (gas hong tung zoklo kha ding) ahihman in singkhul tawmdeuh leh methuaizaw ding etna in (bawng-ek/biogas lah hihthei taktak kei ni hang in, tu dinmun in) thuk bawldan siamzaw le hang. Suangthu thum singhek ban ah mei in a hulkhakna zong lianlua a, deihna pen, beltaw, hulkha manglo hi. Huaiziak in smokeless chulha (smawkles cul-ha), meikhubei thuk, kicite bawlding ahi. A limlakte enton in bawl leng, thukkhuk nih le thum bangle bawltheih ahi. Lamka khawng ah leng mi'n zang mahmah uh; singkhuah tawm a bei banah, meikhu tawm mahmah a, zat nuam mahmah hi. Huan ah, singkhul ringot sang a nuamzaw, meihol ahi.

alt

alt

Sing-le-lo: A poimawhna uh theihsa himahleh, khatvei thak. Sing-le-lote'n huih siangsak a, khua votsak in, tui hon cinsak a, daitui hon piangsak in, vuah hon hiipsak hi. Singzungte'n leimal kaancip in mencim, leitolh leh suangtuk dal hi. Huan ah, singgah, theigah, a teh, a gui, a hawng leh a sing himhim leng gen ngailo a a poimawhdan i theihsa ahi. Kumteng in khua khat in lo mun ding a i telna sung ah sing leh lo bangzahta i satkhe ta'm maw? Hucikhop a phatuam singte satmang zel i hihleh a no bangleng suan zelle hang, phatuam mahmah ding hi. Tuciang in singno suan i ciing pianta a ahoih. Singno kici kum tampi mahmah ngakngai ahihna ah, leh, eilawi thil himhim i sepna a gah nekpah utte i hihman in, sing khan hatte suan sing ahi. Mau bangleng suan mahmah ding ahi. Mau ci hoih mahmah, a tuai lim mahmah ci khat –NAAT– kici Kangpokpi leh Motbung lamte' aa om hi. Eilam a TAAL kicite tawh a kibang mahmah ding in um ing. Huaite suan leng hoih mahmah hi. Gamlak a gawtuai leh mautuai va mawkzon a, a tuailo/deihhuailoteng zong mawk suksiat sang in mau huan zong bawltheih mahmah ding hi. Naattuai truck dimkhat na lakkhiak a, Lamka a na khotgaihzawh keileh, Imphal ah pawtung lecin, nikhat in na khawng gai zo ding cih Guarantee hundred per cent pengam hi ing. Dol hiam, taaksing hiam suan a kum 20/30 ngak sang in kum 1 kum 2 a gah muhtheihte sep a, huai kawm a tua a tunghak deuhte pawlzong helkhopdan sin ding ahi. A gam kicing nei hang a, i hihloh/seploh ziak maimai a a gah nekdi omlo hizaw hi. Sem le hang, sepman gah hong om ding hi. Hausapa hile'ng hiaite hon hihpih mawk di ke, na ut di uam.

Gamnuam, gamhoih leh cidam cih khawng a sung a om mite' gamtat hoih a kinga ahi hi. Singapore khawpi sianthodan a hawhkhate'n gen cimtheilo uhi. Laizial tumbang paih ding na-ngawn kham uh, kici tazen hi. Huai phet hilo in tunai in khawsung a dawrte ah hai-ngiat (chewing gum) zuak phallo uh, cihthu om hi. Hici abng khua a siangtho na mah ke. Ei khuate ah leng dan kibawl a omkei zong in, sia-le-pha theihna zang in niin leh buah paihna/paihdan ah pilvang lehang khawnuam leh siangtho suakpah lel ding hi. Vasa leh gnhingte bang a khellua ahihkeileh kapkap se keile'ng ganhing tung a hiamgamna hong tawm ding a, hong zual ding uhi. Lamgei a singkungpo pen ei adia donglua leh huathuailua ahihkeileh satphon sese keile'ng. Lopa lak a na tutkawm in sik-sik se citciat kei lecin poi hetlo ding hi. Mimal' gamtat khawhei leh lungput ah leng a khangto nam leh gam suahtheih hi. Gankhoite a buk hoihtak in bawlsak le hang a kalsuanthei a taikhe theilo ankamte huandai a umkhum ngaikhollo kha ding hi. Sing le suang, tui leh huihte zahtak in (be ni cihna hipahlo ahi o), kem le hang ei hon kem ding uhi.

Lovat ah kikthak zual le hang. Tui omna guam/lui kiang ahih ngeingei incuh, a luiguam vatgiau mai sang in laam 10/20 tan ciang bek vatloh a koih a hoih mahmah ding. Zu-le-va in tua gamlak bukna in hong nei di ua, ven khoptek zaw a pha ding. Himahleh tuate' hihsiatzah sang a vatsiang mai in thil hihsezaw ahih cih phawk in hawi hamham le hoihding hi. Hucibang zel in gamlak a zawngtah hiam, singthupih aw khangkhuh aw, suaklu gah i va lawh inleng, a hiangsuam thawh mai sang in i deihteng mah lo lehang, kumnawn ciang a ding zong na omlai ding hi. Tengkol, ngasa leh aisa matna ding in bomb leh gu zatloh pen, Americate' sang a zong pilhuaizaw hi leuleu hi. ban ah sahawlna ding a gamhal kicite, hausa hile'ng gamhaltute hawlna ding a gamhalkhum mai ut dite pawl hiphial kihi incin.

Eimite' lungput hih, thilhoih leh thilthak ei' hihthei di zenpi bangle'ng mi' makaihna leh mi' sawlhat thu a hihding sate i hi uhi. Thil lianlua hihzolo mah ding hihang. Hileleng, ei' hihtheih ciangte ah midang ngaklo in ei kipan ni. Tua i gen neu neng-nengte bangle' hihtheihluat leh midang in a hihluatsa ahi hi. Hausapa hile'ng, ci a hausapa' hon hihpih di ngak mailo in hihni, kipan ni. Hucihdi'n amah bang leng va zawn in genpih ni. I gamneihdan uh, hausa gam ahi, mimal in hahtak a va puah di ci hilo ahi, cidan a genpawl leng a om uh; huaite'n a ut-ut uh gen le uh leng, na tensung, na omsung nang' gam ahi. Na pianna, na pu'gam, na pa' gam hi a, tua na puahkei leh nang le nang kipuahlo na suaklel ding hi. Na khua, na gam leh na innsung puah lecin, hausapa'n hon nawhkhelo na ding hi. Hausapa hile'ng cihkhum sukpah kei le maw?

MELSE NINGTUI






A mel hoih a ngaihbang hi beek lecin phave!
A melsiatzaw miteng in a theihsa uh ahi. A kam lianlua kisa in a maiteng beikhin hi. A lakmai mel etding omlou ahihcian’ a nunglam en ni.
A nunglam pan et in a duangciang a, pheiphung suan etlawm hi, cihna ding omlou zel hi. A tawbou bek lian lit-liat in etlahhuai hi cihna ding mawngmawng omlou in a taw zum zitzet hi. A hoihna gending tawm cihmah, LEENGLEH LANUTE leh LEENGPEELTE tawh tehkak in om tazen hi. Melhoih ningtui kidawnlou, ci buang hive un, melse ningtui bangzahta’n a limta phetdiam cih ka lunggimna khat ahi hi.


A pianken mel khekthei mihing khatbek omkei mahleh a mel latdan zaw khengthei sam uhi. Nungakte’n a mel latdan uh khenna’ng in khatvei leh a sam uh sansak sensan ua, vomsak ngeingai zel uhi. A tomtan hun uh om a, a hawisau hun uh zong om hi. A kill eh thel deuhte’n nawttang uh a, a tang deuhte’n kilsak uhi. Tangvalte’n ngeina banglou a a sam uh ahawisau nepnuap ua, a tangiau vilvel zel uh zong bangdang ziak hilou in a mel latdan khen utna hang hi lel hi. Ahi, melsia, nangzaw na mellatdan khenna ding in sam na neikei a! Sambei cihmah, na mam kha ngial ve. Na hamphatna bel lu-nget vei ding lauhuailou hi.

Maibei cihmah, maitai, maingal, maipha, maizap, mainuh, maigum cihte’n nang ah gen ngeilou ua; a enhuaipi hinkhua zang na bat hang in ZUMNA tawh kidim na hihman in na hin tawntung na zatdan ngaphuai sa hetkei mawk ing. A lehlam ah na kam lianpi pen bangmah genna leh sakna ding a zatlouh ding a sincip na hihman in thusia lasia genlou, kamtam, kamthei, phunhat leh hanhat cihte nei vetlou na hihman in ettontak mahmah k’onsa leuleu hi.

Zumna tawh kidim hinkhua na zat hang in aw, nang Melsia, nang omna ah kamlimna om a, nang na om ciang in lungkimhuai mahmah hi. Neih leh lam kicinna leh sum-le-pai in an kamlimna leizoulou a; inn hoih, lupna hoih a leizawh hang in innsung nuam leh ihmutlimna leizoulou hi. Nangman an kamlimna leh lungnopna hon neisak cin a, nang omna a kituaktak a laikuangsawk khawm liailiai pen manpha lua hi. Mihingte’n i deihpen le hi lunggulhpen itna leh maitaina omna mun a kituaktak a omkhawm liai-liai mah hilou hiam?

Kamsia leh hansia na zatlouh hang in, kamdam aw nem leh kamkhum na zatlak genkhak in omlou hi. Khatvei bek na hamging, na pauging leh na thawm zak uthuai sa mahmah ing. Lianu melhoihte sahei pakhoihtawh tehkak in om ua, Ngeisok pak tawh genkak in om uhi. Sahei leh ngeisokte etlawm mahmah ahihman un mun haksa leh gamla ah om uhi. Tuaziak in tang lelliang in a tuanna phung ah saheipak zaila in awi a, tual hong niamve ci hi. Aw nang Melsia, heisa leh sokngei bang a lunlou buang di’n na tatna leh heina kansang na lawmlawm e! Lumsuang lian bel in nangzaw sanmun na muang hial ve. Tangpa ngalliam leh nupi huaisia leh hangsante loungal batzawh louh in na om a! Kisathei ve cia.

Na vangtahna khatvei sutkiklai ni aw. Tang ngalliam leh nupi huaisia leh hangsante’n salbang hon man a, hon ngah ciang un gal khawmual ah sapi kamkei leh vomphuai louhziak hiam aw, a vang uh sial in han zaila hon awihkhum ngeikei se citciat uhi. Pawipi pawinoute ah zong nang’ tellouh a hitheilou omlou mah bang in na min kilou ngeilou hi. Dongpi-dongta vai ah zong na min sialkhak in om ngeilou a, na tuuk leh sik, na man zah zong genkhak in om ngeilou hi. Ahi, Melsia aw, zaila lepsiamte’n nang ngaihna leh deihthawhna thu awi ngeilou ua, mipil misamte’n zong na pahtak-huaidan leh na manphatdan gen in neikhalou uhi. Tapsak houlimna ding a khatvei cang na hong latzual ngallou na simthu kilel mahmahlou hi. Himahleh, khase ke’n aw. Zaila awihsiamte leh thugensiamte na-ngawn bawn pahtak a, thupi bawl sang a soisak leh genphon ka siam zawngtah uh ahi. Huci’n nang bel, na tuilai in tuisih teh, na tuilouhlai in tuiteh ka hon cihciang un, phatna leh gensiatna cih hituanlou in na hihna mah genkha ka hilel uhi.


Thupha thuhoih gensiam na hihding zong um tuan ke’ng. Mailam thupiang ding peuh nang hon dong in aisanna ding in hon zang peuhpeuh ua, theitakpi ding na hiam cih um mahmah kei mawk ing. Mailam thupiang ding theikhawl a, pilvang a muhkhua saupi nei hilecin na tu na tate khual mahmah in, siamna leh pilna na sinsak ding hi. Ta leh tu tampi suang na pi in na tu-le-tate adding in anlim mehlim cih gentaklouh, inn-le-lou, neih-le-lam kholkhawm a, a zon dan ding na sinsaklam kimu ngeilou a; buhsih bakkhat bek na ngaihtuahsak lam zong kigen khalou hi. Na tate mahmah tawh zong vakkhawm, takhawm liai-liai a na omlam uh kimu ngeilou hive’n innsak inn-khang kawmlou phetlou in tanau laina na theikei a, behsung-phungsung na kawmkei ngeimai! Ahia, ta-le-ta’ khankhuallou a gim-le-tawl phawklou a hinkhua zangthei nahihna ah enhuai mahmah zel hiteh!

Khaile, na hoihna leh na hoihlouhna sut ding in cialna leh thuneihna cihte nei zenzenlou ka hihman in na tung ah kisuanglah mahmah ing. Bangteng ahi zong in, aw Melsia, nangzaw miten hon deihlou in, hon ngaithupi kei mahle uh ke’n zaw na mel-le-puam himhim leng etnuam leh hoih kasa a, ka hon deihthawh den ding a, ka hon ngaina den ding. Na tung a ka gitlouhna leh ka huhamdanzaw na genkei na di maw. Mi’n melhoih ningtui dawn kei mahle uh, ke’nzaw melse ningtui dawn nuam kasa. Vang mahmah in, muhhak mahle cin leng ke’n zaw ka hon zong teitei ding a, koimun hiam, koilai hiam bek a nang muhtheihna ding lampi ka zongzong ding a, “khatvei lai aw,” ka ciden ding.

Aw nang Melsia, Tuivai Tengkol.