Search This Blog

Wednesday, August 13, 2008

E-SIMLEI

Nuaisimlei ci ding ka hiam, Tungsimlei?
Sakmel muh ciding maw muhloh?
Tongdam san’ maw tongdam sanloh?
Zawl-ai deih ka san tuang katun tammaw!
I simlei aw e-simlei, e-khawvel!

I simlei, vannuai zom pehgui zui a,
Anbang itna simthu tong kumle’ng e-tongkup;
Hanlung ciam le’ng, e-hanlung ciam,
Nun lui tenglah e-nunlui!
Anbang i ki-itna simthu teng zong,
E-ki-itna mai tang kha’nteh !

Nuih ciam ka lel-in naubang na nui na hiam ?
Vangla na hiam vang nai lah kithei lo a ;
Na simthu lelteng lah taksimthu a na pom ing a,
Lehluan lecin zong na thaikawi teng....
Thangmual khidam bang neem lia na luansimthu teng,
Tang in naubang kasan nua in E-Male(factor) na hi leltak kha de!

Thursday, July 10, 2008

Ci Maile

Monday, 19 May 2008
Gam le nam vei mahmah tei. Hih didan tuan laha theilo. Midang, gamdang leh namdang bang eng in lah, amau va suak theilo zel, hilele, a kawm ua va om in, va kigenlut, va amangthang gawpsuk. Nek-le-tak muh haksa, muhna peuh, sep muhna peuh cia, nuam in nuamkei taleh semsuk. Dam ngello, sung naumlo, lu a nat keileh gil na, gil damleh khawsik, hitang, kawng na...Hici kawmkal a kha mangthang bang vei mahmah tei zawmah, hahpan lua, gam gamla pipi khawng a va kuan, i innsung, innkiang leh khawsung lah..himahmah samlo. Hiai teng hniy-hniai kal a hun na beibei, kum na kivei-vei, mi’n khantohna leh neih-le-lam a huaipek a va-uk a hon leensan; lah eng pong mawk. Mi’ neihneih eng a mobile e, bike e, computer cihte a suak thakthak, a zatna di phatuam tak a leng zang hikhol ngello pi a deih, lah nei zo vek tuanlo maw...mauna ngen, mauna ngen.
Bang ziak a diam aw, cia ka ngaihsut ciang in a ziak hidia ka gintakte hi’ah k’on remsuk a, no bang ngaihdan na nei di u’am ah!
Gam-le-nam vai ah, ZNC leh huai ma hun genlo in, tunai diak 1990 a pat tuni dong enle, i tuploh lamlam saikhak in a om a, huai a buaiden a maban sawn theilo i bang. Oct. 01, 1998 nung a President in a gen, “lampi a tuahkhak zual” buaina a genpen tutan buaiden hile’ng kilawm kasa. Ci maile, maban saupi muhna tawh kalsuan a pai himahle hang hiai “lamkal buaina” ah sawt kidiah simta i bang kasa. Ci laile, hiai buaina in dawn suang in i thiltup “tuibang gawmna” hon dal dek khawng om a de aw? ka ci lai ve. Hiai ding ah hi, pawlpi, mimal leh innkuan in mawhpuakna i nei ciat. Think globally, act locally, a cihbang in thil lianpi tumkawm in thil neu cikcikte i cihte: kampau, gamtat hileh, pil van kul mahmah hi. I theihsiamna di’n, i pau ciang a,”Huai Vaipheipa/ Zoute/ Gangte nu” ci dan a bangmah lo dan a ina gen gaihgaih khakte khawng a zatute a dia bangmah lua, zakdahhuai petmah na hithei hi. Huai ziak i gennop pen min i theihzok kei lele den ate dan sang a kam kilawmzaw zat didan tam ahi. Ciamnuih, i cinaa, ciamnuih khui (cassette) khenkhat ah hici dan a tam mahmah a, ke’ntuh ciamnuih kasa kei, a tamzaw.
Pau leh ngeina i neiciat. I pau mi’n hon theihpih a, hon zatpih i utciat mahbang in hong kisimmawhsak ciang in iheh petmah hi. A nuamlo semlai ahihleh a pau neitute mahmah a simmawhtu a hong pan ciang un a nuam kei diak. Nekzonna, zilna leh thil tuamtuam ziak in kawlgam, vaigam ahizong gamdang mundang a i omciang in eima pau leh ngeina mangngilh mawk kei le’ng hoih hi. I pau, i la, i hamte mite’ aa sang a niamzaw leh kicinglo zaw dan a ngaihsutna pen hoihlo hi. Zomi kimlai Meitiepau hiam, Sappau a pau ding hile’ng Pasian in tua minam in hong bawl ding hi. Dr. H. Kamkhenthang cihdan in, “Van i kawmleh piakkik ding zong phawk ni”. Ahia, pau bel hun zui in ki-khengkheng a, omkawm tamin, nna semkhawm tam le’ng a hong suakkhai khat om ding hi. Nagamese bang a hia, tuan in?
Sem lo theilo, lah sep dipen theilo. Muhna peuh ci in a baihlam-lam zong. 1995-2005 lakvel in Degree neitapeuh in Private School khawng ah i sem ua, sia i ci kei. Himahleh, innkuan khawsakna dia lah tham deuhlo, lah a dang zong mannawn lo a koltang i tam uhi. Hicibang zel in sepna dang ah le. Lo nna sempeih nawnlo sim; Lamka leh khawpi deuh a nekzonna nuamdeuh lam-en in i pem ua, khawpi cihman inlah kumpi ahihke’h private ahita zong in sepdi a na omtam tuankei a, om tamawng lele siamna in daih khollo a’ihcia. Nitha lawhtawm amh a zong i suak. Sing, Siik, cement, rong cihte khoihsiam a, mitawh ki-contractdan siam i ompha hual kei uh. Mistri khat khawng jugali 3/4 in i zui ua, i lungsim uah, sepdet di lah hilo a, ni 1/2 zattawm muhna zual di’n, ci in ngaihtuah ua huai ziak in lunglut leh citak in i semkei ua, nna i siamthei kei uhi. Ci maile, hicibang khawng sem kawm-kawm napi a, nnasep van bukim a nei i tawm mahmah zawmah di uh kaci. Vaite/Meiteite khawng kha siam uncin, a engineer di mah bang vatvat mai ua, i cihman zaw hisam. Govt. sepna zongte lah, advertisement a omcia form fill-up sauhsauh, admit card muh cia GK bu khat khawng tawh tu nelhnalh, result hong suah ciang bang a se-a-serious, poi sak a sa zawmah!! Govt. aa i cih hang a siamna leh citna banah, govt. in a muantham mite cing hilel ahi, India govt. icih khawvel a govt. nasa pen pawl hizawmah a’ihkha.
Sepna muta, sempan. Ci nuamlo, sung nuamlo, kawng na...ash! gen vet dah ni. Nek-le-dawn hoihloh ziak hia, cina nuamse i bang uh. Neklam ngawhdek lelah, eite kan a, anteh-lohing freshtak a ne le om ke’nteh. Ka ci-ek giapgiap suk a, i doctorte uh leh i damdawilam siamna neite uh’n mipi theih di natna, nattheihna & kiven a tuahkhakloh di thute khawng gentawm/gelhtawm uh kasa. Mimal cih inle innten-loten i siamloh deuhmah ziak uhia? Nek-le-dawn i kidam zawhloh luat ziak uh? Talab, khaini, biri banah, i gam a piang hihetlo Bible bangzen a i ngaihthupi uh kom kuva leh a nei zawdeuhte’n zarda. Hiaite khawng ziak le hilo khollo mai di eive maw? Zu leh damdawi khamtheihte zaw gen vanglak dah ni, ka lau! Phungzathang Tonsing in, “Zogam tangvalte’n khamtheih hih a khawlai a slipper na kaih dolhdolh kal ua i nungakte’n namdangte U SINGH, U SINGH cia, namdangte zui uh ahi, a cih kha tam gen mahmah hi.
Sia V. Siampu’n a la a, Gam vangla ate laukha it a, sanggam laizomte kimuhmawh bawl, a cih bang deuh in Meitei Gam khawng “gammial” i ci ek-ek vial na ua zaw, nak vaklua. Vak phengphung mai. A lampite uh mam ngui-ngui, inn hoih taktak, nek-le-dawn kicing, gari, computer, silh-le-ten, i en mahmahte uh mi’n a kop a thuah a nei. Eilah, i lampite uh leivui/buan-nawi/suangphom; mi’n tractor a lo kai ua, buh atlai ua ei tupi/tempawng leh seng tawh lamsuk lamto a kivei lai. Hiaite khawng gammial na cihkei ua, vak phengphung dan a na muh uleh RIMS/Shija Hospitals khawng ah, Meiteite gari zang in, Meiteite heksa in Meitei doctorte kiangah sum tampi seng in va ki-ensak ve ua. Christianity khawng deih ana hile-uh ei mapek a na zom di uh, cih kei ngaihdan ahi tlat. Van-gam khawng nak noplawtel di incin, ei’ innkuan, ei’ tanaute leh lawmte deihsakhuai a, mi dang, gamdangte zaw....ciphot mai ka hi.
Ci maile, politics a i makaite khawng un inn hon lamciang un i dem ua, i gen vengvung ua, saptuam a i heutute uh, khalawh tawm cikcik la dan a kigente’ building inn mia-muate khawng, a tate uh gamdang a laisim a college mantam pipi a kuansak zote lah...Pasian vualzawlna?
Hiai teng pi khawng ka ngaihtuah ciang in hon hih su-su khat a om gige in ka thei a, k’on genkhe ek-ek tave. Hon kapkha lua bang a omleh hehpihtak in tuban ka kapkhak nawnloh di’n ana omta ua.
© zopalbawm

“AW, MAIZEN!! SULKIK HONG LEL VE”

Zan ihmu theilo a lupna tung a kingaihtuah a ka omleh kum tamsim paita a hon na genpihpih uh: ka hih didan, ka etkol didan, ithuai ahihdan leh tunung a kei hon kemtu, hon cingtu di leh kei aa dia ka tantawk hi a, kuamah dang leh thildang lunggulh san lo dia kanu leh kapa’n hon na cih ngiat-ngiat laite uh hong suakkhe dundun a. Ngaihtuah zom zel in.
“Pawt sansan ke’n. nang omloh cia thawmhau kisa ahi. It inla, kem inla, na hun uh zangkhawm tam le ucin. Nang a di petmah ahi. Ko, na nu-le-pa leh sang-gamte adi’n zaw hoihtho mahleh nag mahmah a di hiphot ahi”, ka nu’n ci zel a, ka pa bel a gentam hetkei na a, hon etdan a pan ka tung a lungkim kei cih a ciang.
Lawmte ngaih bang a na tuntun a, inn a om a cimhuai thei mahmah. A diak in “AMAH” tawh ka omciang in ka ning a kitel a, ka hehtha peuh a suak. Khut ka khakkhum ni bang a tamsek. Mi’n zaw duattak leh itsiamtak a kem dia hon deihsaktute’n genciat ua, keilah, “hon mawhsa ngen in na pang ua” ci’n ka heh semsem zel a. Sun a pawt deihkhoplo in zan sawt pipi pawtsan ka cing panta hi. Ka kizopna uh hoh tanta a bang phial mawk hi. Nidang a ittak leh duattak a zut thiamthiam a, a nitkhak di, a liam khak di lau a ka etkollai tawh kikhe mahmah ta hi.
Ka theikei. khawlak in hon hip tuntun. Midan’ tung a lungleng a, nungak leh numei a buai kahi kei. Mi’n huci di’n hon gingta mahle-uh. Kilawm hetlo, mi’ hon nuihsan zawh dikhop in biakinn kikhop leh lazil ka hon tha-it laizang hi. Khawmpi hawh nuam kasa a, thugen lasak cihte kasiam lam anihi. Genta vanglak: testimony bang a hoihthei mahmah a, tuailai pawl leh picing kikhopna a ka hih fuh theikei na a, nupi leh numei kikhopna khawng a zaw, ka vanglai a ka gen peuhpeuh nupi hon in “Amen” suupsuup mai sam eive ua. Hon theician le uh bel...
Midang leh thildang a lunglutlo, ka kisak kal in nungakte’ lak bang-ah ka hong minthang a, tangval khenkhatte sang bang in ka hong luck zaw vial hi. Inn a kinektak leh kuhkal tak a hon ngak ngiungeu; ka lungkimloh ni, ka paihak ni leh a mel-mel, a suai-suai le enlo a ka lupsan a, ka ihmutsan ciang a leng hon phunsan leh nuaksan ngeilo, AMAH in zaw, lum naikei deuhleh, hon tutpih zek laileh, ci lungsim vungvung di hive’n. Zingkal hong hi a, zan nitak kipai haklua, gimlua, kitho zolo. Tho le’ngla, a kiang khawng ah va tu in, va om maimai lengle amah na lungkim lawtel di hive’n.
Thei mah ing e.Amah’n zaw lunggulh mah. Hun pia in, a kiang ah om in, amah tawh kikhawl in a tancin khawng dong leng utlaw mah. neu cik dong lengle amah zaw paunuam a, a tancin, thil tungsa, tunglel leh hong tung ding tanpha a theih liai teng hon hilh utlua hive’n. Ka thei. Himahleh ka itkei a, ka mudah zawsop. Ka sungte bang in hon cihluih hile uh kilawm kasa. “Deihtelna neithei ka hita a,” ci’n ka pate bang ka mawhsa hi.
Amau inn a hawh ding bang, lawmte tawh pawtsawn utna ziak in ka tonpih kei sese sek hi. Khasia kisa thei mah inteh. Hon zui-ut in a phe tetet dia, kei lah amah tonpih ka utkei bilbel se sek a. Kum hong kivei a, ka nu lah a om nawnlohna sawtsim ta. Ka pa lah teeksim mahmah ta. Hon thuhilh lehleng ka thulak kei ding cih a theihluat ziak in hon thuhilh in hon tai nawn kei a, nidang a a gensekte khawng uh hon gen le-uh, a thu uh mang ut lawtel ta himahle’ng hucilam a di’n hon koih nawn kei ua, hon picing bawl lawta uh ahi ding. Ke’nlah ka naupandan, tai ka ngaihdan, thuhilh ka ngaihdan ka theikhe dedeuhta a.
Amah le zaw lungkia ahi dia, nidang a bang nawn kei. Ka itbawl a, a kiang khawng a kava om ciang inle nidang bang in ana maitai nawnkei a, a mel leng a lamdang ta. Nidang a ka bawl gentheihdante khawng ngaihdam ka ngen a, a phatuam nawn kei. Amah ka ngawhdek a, lah a mawhna phimzang muk cia leng ka mukei. Vangpha ka kisakna a beita. Nek-le-tk zon hong haksa ta a, keitung a hong kingata ahihman in, hon huhtu dipen lah hici himai ta. Nidang a lawmte, cia k ngaih mahmah a, ka va thuahthuahte lah tu’n muntuam khawng ah, a zi a tate utawh, a nnasep utawh a buai ua, panpihtu di ka tasam ta. Kisik in bangteng hihsawm le’ng le kikhel ta. Na na hihkhial hina mai ing e! Ana hai kha na’ng e!!
Ka kep utloh, ka don utloh, ka etneu, “AMAH” ka cih kua dang hilo in ka laibu, ka sinlai bute ana it in, ana zun in nana sim hile’ng zaw. Lengtong Pauno la in:
“Na khangno lai in pilna sinin hanciam in,Tualo thudang la dangte masak khake’n;Pilna siamna icih in, zon hun ding hun nei a,Sawtlo kal a hun in hong kheng pak ding hi.” acih kei a dia dik diak a bang hi. Aw, tua hun paisa maizen, sulkik hong lel ve.
© zopalbawm